Ποιος ξέρει τα πέτρινα της Φρειδερίκης; Μια γειτονιά της Αθήνας, τόσο διαφορετική, και τόσο κοντά στο κέντρο της Αθήνας και στο πολύβουο Θησείο. Γατί τα «Πέτρινα» είναι πίσω ακριβώς από το Θησείο, στα Άνω Πετράλωνα, στον Περιφερειακό του Φιλοπάππου.
Η θέα από τα Πέτρινα
Τα Άνω Πετράλωνα που αναπτύσσονται ταχύτατα και είναι το επόμενο meeting point της νεολαίας. Ήδη στη γειτονιά
στεγάζονται εναλλακτικά και ωραία μαγαζιά που λίγο θυμίζουν τα παλιά μαγαζιά
που υπήρχαν εκεί. Βέβαια από τα πιο παλιά το ιστορικό πια ταβερνάκι του
Οικονόμου, γνωστό και από τις συναθροίσεις του Σημίτη εκεί με πανεπιστημιακούς
δασκάλους.
Και μετά η έκρηξη με τα νέα, εναλλακτικά μαγαζιά και στέκια όπως
το Κουτί, το Θεραπευτήριο, η Γαζία, Δυτικά του Φιλοπάππου, η Κάππαρη, το
Τσιπουράδικο του Αποστόλη, το Αντέτι, η Συνοικία το Όνειρο, το Κρητικό
Στέκι, ο Λουσιέν με το μικροσκοπικό μπιστρό του, ο Σκούφιας, η
Βραζιλιάνα, το Μινόρε της Αυγής, ο Σάλος Λαγός (που μου αρέσει ιδιαίτερα για
τους καταλόγους του), το Αστέρ (πάρτε τηγανητές πατάτες και μαραθόπιτες και
συνδυάστε τες με καλή ρακή).
Τα πρώτα χρόνια
Οι πρώτοι κάτοικοι, μετά
την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γίνεται από κατοίκους της
Ρούμελης, της Γορτυνίας και της Κορίνθου που εγκαθίστανται εκεί καθώς βρίσκουν
δουλειά στα νταμάρια, στο εργοστάσιο φωταερίου, στα τσαγκάρικα του Μοναστηρακίου,
στη Σοκολατοποιία του Παυλίδη, στο Πιλοποιείο του Πουλόπουλου ή στο
«Μπισκοτάδικο» Παπαδοπούλου, που από τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζουν να
λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή.
Δεύτερο ρεύμα εγκατάστασης κατοίκων, γίνεται από πρόσφυγες της
Μικράς Ασίας και γι’ αυτό η περιοχή είναι γνωστή και ως Ατταλιώτικα. Από
τους πρόσφυγες που ήλθαν από την Αττάλεια και την Αλάια της Μικράς
Ασίας και ζήτησαν μια στέγη εκεί.
Στο παλιό λατομείο, στον λόφο του Φιλοπάππου, δημιουργήθηκε
μια παραγκούπολη, στην οποία κατοικούσαν 800 οικογένειες σε μια έκταση 30
στρεμμάτων. Πρόχειρα σπίτια ατάκτως ερριμένα και φτιαγμένα από λαμαρίνες, ξύλα,
γκαζοτενεκέδες και ότι άλλο μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να φτιάξουν μια
προσωρινή στέγη. Με κοινά αποχωρητήρια για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Φτώχεια, αθλιότητα και συνθήκες ανέχειας και σκληρής βιοπάλης.
Αυτή ήταν η εικόνα του Συνοικισμού του Ασυρμάτου το άλλο όνομα με
το οποίο ήταν γνωστή η συνοικία. Λεγόταν Ασύρματος καθώς εκεί υπήρχε η
Σχολή Τηλεγραφητών – Ασυρματιστών της Σχολής Πολέμου του Πολεμικού Ναυτικού. Οι
εγκαταστάσεις είχαν δημιουργηθεί στις αρχές του 20ου αιώνα και εκτείνονταν
ανάμεσα στη σημερινή οδό Τρώων και του Περιφερειακού Φιλοπάππου. Στον λόφο
μάλιστα εκεί δίπλα ήταν και η κεραία των ασυρμάτων προκειμένου να είναι
εφικτή η επικοινωνία με τα πλοία που βρίσκονταν ανοικτά του Σαρωνικού. Κατά
άλλους Ασύρματος λεγόταν καθώς εκεί είχαν στα χρόνια της Κατοχής οι Γερμανοί
εγκαταστημένο τον ασύρματό τους.
«Τα Πέτρινα»
Χαρακτηριστικό πέτρινο σπίτι
Το 1944, στα Δεκεμβριανά, ξέσπασε πυρκαγιά, που κατέστρεψε
τις εγκαταστάσεις και τότε αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί ο χώρος για την
ανέγερση κατοικιών προς αποκατάσταση των προσφύγων της μικρασιατικής
καταστροφής.
Ο πρώτος οργανωμένος οικισμός παραδόθηκε στους κατοίκους το 1956.
Για την ανέγερση των σπιτιών χρησιμοποιήθηκαν οι πελεκητές πέτρες από την
κατεδαφισμένη Σχολή Πολέμου του Ναυτικού. Αρχικά παραδόθηκαν 24 σπίτια και μετά
προστέθηκαν και άλλα. Συνολικά 170 πέτρινα σπίτια των 55 τετραγωνικών το
καθένα. Αλλά και πάλι δεν έφτασαν για όλους τους πρόσφυγες που ήταν
πολυπληθείς.
Για τον λόγο αυτό κατασκευάστηκε η μεγάλη πολυκατοικία απέναντι
από το λόφο, πάνω σε σχέδια του σπουδαίου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, που
ήταν τότε Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Μελετών του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας
(1913-1993). Ανεγέρθηκε εκεί όπου βρισκόταν η παλαιά είσοδος του Συνοικισμού, στο
τέλος της οδού Κυδαντιδών.
Ο νέος οικισμός Περικλέους όπως προσπάθησε να μετονομαστεί
ανοικοδομήθηκε από τις πιστώσεις του εράνου της «Βασιλικής
Πρόνοιας» που όπως ανέφεραν οι εφημερίδες τις περιοχές και τα
εγκαίνια του οικισμού έκανε τότε η Βασίλισσα Φρειδερίκη. Έτσι μέχρι σήμερα
στους παλαιούς Αθηναίους ο οικισμός έμεινε να αποκαλείται «τα πέτρινα της
Φρειδερίκης». Δείτε ένα σπάνιο ντοκουμέντο από τη θεμελίωση των Πέτρινων από τη
Φρειδερίκη: http://youtu.be/-Lys2INmnJU
Τα «πέτρινα» δημιουργούν μια άλλη αίσθηση καθώς τα περπατάς.
Μοιάζει να βρέθηκες ξαφνικά σε μια γειτονιά του χθες καθώς περπατάς στα ήσυχα
στενά κάτω από τις λεμονιές. Αυλές με όμορφες γωνιές, γλάστρες με λουλούδια,
έντονα χρώματα και όμορφες οσμές που ξεχύνονται από παντού. Κάποια μπουγάδα
απλωμένη, το ραδιόφωνο που ακούγεται απαλά, μια γιαγιά στο παραθύρι.
Εκεί οι κάτοικοι ακόμα σου χαμογελούν και σε οδηγούν προσεχτικά
καθώς χάνεσαι μέσα στα στενά. Νομίζω σε λίγο θα ακούσω γέλια και φωνές από τις
γυναίκες και τα κορίτσια της γειτονιάς και στη γωνιά του δρόμου θα δω να
ξεπροβάλει ο Αλεξανδράκης.
«Συνοικία το Όνειρο»
Γιατί εδώ είναι η «Συνοικία, το όνειρο», η παλιά γειτονιά της
παραγκούπολης που αποθανατίστηκε και έμεινε στην ιστορία από την περίφημη
ταινία σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη. Ο Αλέκος Αλεξανδράκης
και η τότε σύντροφός του Αλίκη Γεωργούλη αναζητούσαν μια φτωχή περιοχή για τα
γυρίσματα της ταινίας τους. Κάποιος λοιπόν τους πήγε στην περιοχή αυτή
και βρήκε εκεί το ιδανικό σκηνικό της ταινίας του. Όσο για κομπάρσους; Οι
ίδιοι οι κάτοικοι.
Σκηνή από την ταινία
Το έργο για να γυριστεί συνάντησε πολλές αντιδράσεις και στην αρχή
δεν έδινε άδεια ο αστυνομικός διευθυντής. «Κόφτε το, στην Ελλάδα δεν
υπάρχουν φτωχοί και πεινασμένοι» διατεινόταν. Μόνο με παρέμβαση της
Ελένης Βλάχου το έργο βγαίνει στα σινεμά αλλά με πολλές σκηνές κομμένες. Στην
περιφέρεια δεν προβλήθηκε ποτέ…ειδικά στις «εθνικά ευαίσθητες περιοχές»
εκδόθηκε αυστηρή διαταγή απαγόρευσης. Στην προβολή του στο Φεστιβάλ
Θεσσαλονίκης αποσπά ευνοϊκές κριτικές αλλά η ταινία γνωρίζει αποτυχία.
Το τραγούδι βέβαια που ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το
«Βρέχει στη φτωχογειτονιά» σε στίχους του ποιητή Τάσου
Λειβαδίτη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, θα γίνει ύμνος και θα
αποτελέσει σταθμό στην ιστορία του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού. Ακούστε
το τραγούδι:http://youtu.be/Xo-u–7p4L8 .
Ο Αλεξανδράκης πικράθηκε πολύ από όλες τις περιπέτειες αυτές και
μάλιστα το τέλος της ταινίας ήταν και το τέλος της σχέσης του με την Αλίκη
Γεωργούλη. Δείτε συνέντευξη του Αλέκου Αλεξανδράκη στον Άρη Σκιαδόπουλο
για την ταινίαhttp://youtu.be/o68e7NeNEVg
Λεπτομέρεια από χαρακτηριστικό σπίτι
Οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής έχουν διηγηθεί τις μνήμες τους από τα
γυρίσματα. Ειδικά η σκηνή στο νυχτερινό κέντρο με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Οι
κάτοικοι της Πλατείας Μερκούρη συνωστίσθηκαν για να δουν από κοντά το ίνδαλμά
τους και να παρακολουθήσουν τα γυρίσματα ανάμεσα από τις γρίλιες των παραθύρων
Η ταβέρνα στην οποία έγιναν τα γυρίσματα με τον Αλέκο Αλεξανδράκη
να χορεύει χασαποσέρβικο φωνάζοντας «άτιμε ντουνιά!», διασώζεται
με διαφορετική ονομασία. Σήμερα λέγεται «Της κακομοίρας» ενώ το παλιό της
όνομα ήταν «Ο Βασίλης», από το όνομα του πρώην ποδοσφαιριστή
Βασίλη Δεδιώτη ο οποίος είχε τη διαχείρισή της.
Δείτε ολόκληρη την ταινία https://www.youtube.com/watch?v=uT7PicQ4cPo
Να μην ξεχάσουμε και τον θερινό κινηματογράφο Ζέφυρο. Πριν
τη μετατροπή του λειτουργούσε ως βαριετέ πολύ γνωστό. Ουρές γινόταν στις
δεκαετίες του 40 και του 50 από τις γύρω περιοχές από κόσμο που ερχόταν να δει
τη Βασιλειάδου, τον Βογιατζή και τον Αυλωνίτη στο Βαριετέ του «Ζέφυρου» στην
Τρώων. Πριν από περίπου 25 χρόνια, ο Νίκος Μουζακίτης μετέτρεψε το παλιό θέατρο
σε θερινό κινηματόγραφο με σινεφίλ ταινίες.
Παλιές, ανθρώπινες γειτονιές ακόμα και τώρα. Όπου η Άνοιξη έχει το
δικό της χρώμα και τη δική της μυρωδιά. Τη μυρωδιά από τις λεμονιές. Σε λίγο θα
δω και τον χαρταετό να ξεπροβάλει στον λόφο της Πνύκας και να κατευθύνεται
αγέρωχος στον αττικό ουρανό! http://youtu.be/lOANGGHT4Xg
Σκηνή από το τέλος της ταινίας
«Κάπου στα Πετράλωνα», Γιώργος Νταλάρας (1969) http://youtu.be/8FWWatWevqk
Το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης σε συνεργασία με το Greek Cultural Institute οργανώνουν περιπάτους στις περιοχές αυτές. Την περίοδο αυτή οι περίπατοι διεξάγονται διαδικτυακά. Δείτε το πρόγραμμα ΕΔΩ https://wp.me/p4fkZN-3eM
Ευαγγελία Κανταρτζή
Διευθύντρια Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης
