ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ: Η ΠΑΛΙΑ ΚΛΕΙΣΤΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

 

Μπεζεστένι

 

Έφτασε στη μεγάλη διασταύρωση κοντά στο Καραβάν Σαράι. Στα δεξιά είδε κάτι μικρούς τρούλους πλυμένους απ’ τη βροχή, ήταν το Μπεζεστένι, μπορούσε τώρα να προσανατολιστεί καλύτερα. Τα τελευταία χρόνια, όταν κατέβαιναν με τον πατέρα να δώσουν με το κάρο ζαρζαβάτι στη λαχαναγορά, πολλές φορές γυρνούσαν οι δυο τους και για άλλες δουλειές και για σεργιάνι κι έφταναν και κάποιες φορές μέχρι κάτω στη θάλασσα. Κάπου εδώ γύρω μάλιστα είχε και γνωστούς κι έλεγαν και καλημέρες. Τότε θα ήταν που του είχε πει γ’ αυτό το μέρος και την ιστορία του με τα φονικά, πάνε τρία χρόνια τώρα, όταν οι χωροφυλάκοι τσαλαπάτησαν με τα άλογα τους απεργούς απ’ τα καπνομάγαζα και τα υφαντουργεία.

«Κάπου εδώ γύρω είχε γίνει το κακό» σκέφτηκε και κοντοστάθηκε για να προσέξει καλύτερα.

Έριξε πάλι μια ματιά κατά το Μπεζεστένι. Πιο πέρα σε μια γωνιά ήταν μαζεμένοι μερικοί περίεργοι γύρω από κάποιον που κάτι έκανε με κάτι τραπουλόχαρτα πάνω σ’ ένα κασόνι.

 

Απόσπασμα από το Μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού, «Στη σκια της πεταλούδας», Εκδ. Πατάκης.

 

Μπεζεστένια, σκεπαστές δηλαδή αγορές, υπήρχαν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τις σκεπαστές αυτές αγορές μας τις θυμίζουν σήμερα τα «παζάρια» που διατηρούνται σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, στο Χαλέπι, στη Δαμασκό, στο Κάιρο.

 

Η ονομασία…

Η ονομασία Μπεζεστένι προέρχεται από την περσική λέξη bez, που σημαίνει ύφασμα. Δηλαδή αρχικά το Μπεζεστένι ήταν αγορά υφασμάτων. Σιγά σιγά όμως άρχισαν να πωλούνται και να φυλάσσονται και άλλα αντικείμενα όπως κοσμήματα, νομίσματα, πολύτιμες πέτρες, χρυσός με αποτέλεσμα να μεταβληθεί σε μια πολύ καλά φυλασσόμενη κλειστή αγορά.  Όλες οι εμπορικές συναλλαγές καθώς και η ποιότητα των εμπορευμάτων ελέγχονταν από τις αρμόδιες αστυνομικές αρχές που διαφύλασσαν την ασφάλεια των αγαθών και των αγοραπωλησιών. Σήμερα στον ελληνικό χώρο σώζονται άλλα δύο, στις Σέρρες, και στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο και στη Λάρισα.

 

Τα πρώτα χρόνια μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης (1430) οι Οθωμανοί δεν κτίζουν ακόμα δικά τους κτίρια. Μετατρέπουν για τις θρησκευτικές τους ανάγκες χριστιανικές εκκλησίες σε τζαμιά. Από τα μέσα όμως του 15^ου αιώνα αρχίζουν να αναγείρουν τζαμιά και άλλα κτίσματα κοινής ωφέλειας. Ανάμεσα σε αυτά τα κτίρια που κτίζονται τότε αναγείρεται και το Μπεζεστένι.

Υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδοχές για τον ακριβή χρόνο ανέγερσης του μνημείου. Η  μία εκδοχή αναφέρει ότι το μνημείο κτίστηκε στα χρόνια του σουλτάνου Μεχμέτ Β΄ (1455-1459) ενώ η άλλη εκδοχή αποδίδει τη χρονολογία ανέγερσής του στα χρόνια του Βαγιαζίτ Β΄(1481-1512).

Πάντως οι περιηγητές που περνούν από την πόλη της Θεσσαλονίκης όπως ο Εβλιγιά Τσελεμπή, δίνουν περιγραφές του και το κατατάσσουν στα πιο ωραία μπεζεστένια των Βαλκανίων.

 

Κτισμένο στη συμβολή της Ελευθερίου Βενιζέλου με την Εγνατία ήταν και εξακολουθεί να βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Η Βενιζέλου πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ονομαζόταν  λεωφόρος Sabri Pasa και ήταν ένας από τους πιο κεντρικούς και εμπορικούς δρόμους της Θεσσαλονίκης με πολλά καταστήματα, καφενεία, αποθήκες. Από παλιές καρτ ποστάλ φαίνεται ότι το τμήμα του δρόμου από την Ερμού έως την Εγνατία ήταν σκεπαστό με μια καλαίσθητη στέγη και ονομαζόταν Καπαλί Τσαρσί,  δηλαδή σκεπαστή αγορά. Πάνω από την Εγνατία, υπήρχε το Καραβάν Σεράι και κατόπιν το Κονάκι, το Διοικητήριο. Από τη διασταύρωση με την Εγνατία μέχρι το Κονάκι υπήρχαν εργαστήρια και εβραϊκά σπίτια καθώς στην περιοχή αυτή κατοικούσαν Εβραίοι στους οποίους ανήκαν και τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα της περιοχής.

  

Το κτίριο

Είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτίρια της Θεσσαλονίκης και προσδίδει ένα ιδιαίτερο χρώμα στο αρχιτεκτονικό τοπίο της πόλης.

Το κτίσμα αποτελείται από 6 μολυβοσκέπαστους θόλους παραταγμένους σε δύο σειρές και διαθέτει τέσσερις εισόδους. Η κεντρική είσοδος είναι από την οδό Βενιζέλου και καλύπτεται από μία αψίδα. Εσωτερικά διαχωρίζεται σε έξι τετράπλευρους χώρους καθώς επτά διπλά τόξα στηρίζουν τους δυο κεντρικούς πεσσούς.

 

Έως την πυρκαγιά του 1917 το Μπεζεστένι αριθμούσε 113 καταστήματα, εσωτερικά και εξωτερικά. Μετά την πυρκαγιά πολλά μαγαζιά έκλεισαν και προστέθηκαν και εξωτερικά καταστήματα μάλλον σε αντικατάσταση ξύλινων τα οποία καταστράφηκαν με την πυρκαγιά

Τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 έγιναν εργασίες στερέωσης του κτιρίου καθώς είχε υποστεί καθίζηση και απόκλιση από την κατακόρυφο. Το εσωτερικό του, ευτυχώς, εξακολουθεί να φιλοξενεί καταστήματα συνεχίζοντας έτσι τη χρήση του αρχικού κτίσματος. Όχι πια πολύτιμα υφάσματα και χρυσό αλλά μαγαζάκια με φθηνά υφάσματα και είδη οικιακής χρήσης.

Μην το προσπερνάτε. Επισκεφθείτε το και αφεθείτε να σας παρασύρει η μαγεία του χώρου. Είναι ένα χάδι στη μνήμη, στους χρόνους τους αλλοτινούς, στην γοητευτική ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης.

Κλείστε τα μάτια! Θα ακούσετε τις φωνές των εμπόρων να διαλαλούν τα ακριβά εμπορεύματά τους! Θα δείτε τις όμορφες κόρες της Θεσσαλονίκης, να περνάνε σαν σκιες ανάμεσα στα πολυδαίδαλα στενά που σχηματίζουν τα μαγαζιά! Ανασάνετε βαθιά γιατί…  

«Όποιος μπαίνει στο Μπεζεστένι τα χάνει κυριολεκτικά από τις ευωδιές του μόσχου, του αμπεριού (γαζίας) και των άλλων αρωμάτων. Στην σκεπαστή αυτή αγορά μυθωδώς πλούσιοι έμποροι μετρούν τις χρυσές λίρες με τρόπο που ο ήχος του μετρήματος προξενεί φρίκη στον φτωχό άνθρωπο».

Εβλιγιά Τσελεμπή

 

 

Ευαγγελία Κανταρτζή

Διευθύντρια Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης (http://www.ekedisy.gr/)

Ευχαριστούμε τον Χρυσόστομο Κούρτη (Tommy Courtis) για το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε.

Δείτε τους περιπάτους που οργανώνει το Μουσείο Σχολικής Ζωής μαζί με το Greek Cultural Institute  ΕΔΩ